Met crypto is niets mis, met ons onderwijs en lerend vermogen wél

Noot: Naar aanleiding van een column van De Volkskrant columnist Pieter de Waard heeft Maarten de Borst een ingezonden stuk gestuurd naar diezelfde krant.   

Een ironische samenkomst deze week: De financiële rubrieken stonden vol van onthullingen over de ondergang van FTX, een van de grootste cryptobeurzen. Oprichter en CEO Sam Bankman-Fried (in de media ook wel gekscherend Bankrun-Fried of Bankman-Fraud genoemd) had geld tussen zijn verschillende bedrijven heen en weer geschoven om gaten op te vullen, te veel risico genomen met geld dat niet van hem was en leningen aan zichzelf en intimi verstrekt. Het resultaat laat zich te raden: een gat in de balans van zo’n 8 miljard, een miljoen crediteuren en een dreigend domino-effect op de cryptomarkten.

Deze week was ook de week van het economieonderwijs. Op verschillende plaatsen in Nederland vonden seminars plaats over de toekomst van het economieonderwijs en zoals te verwachten was speelt crypto hier – volgens de cryptoscene – een prominente rol in; géén toekomst van economie en geld zónder crypto. Deze twee gebeurtenissen lijken compleet haaks op elkaar te staan; wat bezielt iemand nog om te roepen dat crypto de toekomst van ons economisch systeem is, terwijl de cryptomarkt in de fik staat en een miljoen mensen hun geld (hoogstwaarschijnlijk) kwijt zijn?!

De wereld is niet zwart-wit

In de Volkskrant van donderdag 17 november pleitte columnist Peter de Waard ervoor om crypto simpelweg geen aandacht meer te geven; niet verbieden (want heeft geen zin), maar ook vooral als overheid en centrale bank niet in meegaan. De Waard doelt hier op de digitale euro en de digitale dollar (in jargon ook wel Central Bank Digital Currencies of CBDC’s genoemd). Zijn artikel in een notendop: ons geld wordt ook zonder crypto steeds digitaler (‘cash verdwijnt uit de samenleving’), de val van FTX laat wederom zien wat er mis is met crypto en eigen cryptomunten toevoegen aan het betaallandschap werkt alleen ‘overwoekerend’.

Met alle respect voor De Waard en zijn vaak vermakelijke columns, maar dit is waar het vandaag de dag telkens misgaat. Niet alleen bij De Waard, niet alleen bij crypto, maar (nagenoeg) overal: argumentatie over complexe onderwerpen wordt door elkaar gehaald en op een hoop gegooid om hier vervolgens een zwart-wit conclusie uit te trekken. Hoewel het niet bijdraagt aan het begrip – integendeel zelfs – is het wel begrijpelijk; de wereld is door een opeenstapeling van technologische vooruitgang dermate complex geworden, dat we de toestroom van nieuwe informatie simpelweg niet meer kunnen bijbenen. Wat we vervolgens doen is ons vastklampen aan hetgeen we kennen. Natuurwetenschapper Stephen Hawking ging hier in een van zijn boeken op in en stelde dat we binnen 100 jaar alleen al op zijn aandachtsgebied (physica) een stapel wetenschappelijke artikelen van hier tot aan de maan zouden produceren. Ieder jaar weer. Digitalisering heeft de productie van informatie makkelijker gemaakt, het internet de toegang tot en de verspreiding van informatie. Kortom: informatie ontwikkelt zich exponentieel, maar wij mensen – zelfs knappe koppen als Stephen Hawking – kunnen die toestroom aan informatie simpelweg niet bijhouden.

Digitized vs. digital

Terug naar de column van De Waard. De stelling dat ons geld steeds digitaler wordt (‘cash verdwijnt uit de samenleving’), de val van FTX laat zien wat er mis is met crypto en een munt van de centrale bank – de digitale euro – overwoekerend werkt, wrikt vanwege vier redenen. Laten we beginnen met de aanname dat ons geld steeds digitaler wordt. Hoewel we tig mooie (digitale) bankenapps op onze (digitale) telefoons hebben, is ons geld níet digitaal. Het is namelijk exact hetzelfde geld als vijftig jaar geleden, toen er geen digitalisering was en duizenden kilo zware mainframe computers hun intrede deden bij banken. In plaats van grootboeken op papier gebruiken banken sindsdien grootboeken in een database; niet veel meer dan een goed beveiligde excel-sheet dus. Technologische innovatie (met name de fintechs) hebben ervoor gezorgd dat er nu een mooie digitale schil (user interface) over een verouderde betaalinfrastructuur ligt. Hoewel wij geen aparte woorden hebben voor ‘verschillende vormen van digitalisering’, heeft de Engelse taal dit onderscheid wél: digitized versus digital. 

Digitization is het proces waarin we van iets analoogs iets digitaal maken, zoals de eerste krant op de (digitale) tablet; de eerste ‘digitale’ kranten waren screenshots – of PDF’s – van de analoge krant. Om een artikel te lezen op een tablet moesten we inzoomen en scrollen. Deze kranten zijn in IT-termen ‘dom’; vaak kon de tekst niet worden gekopieerd en er konden geen algoritmes in worden geprogrammeerd (wisselende koppen, dynamische afbeeldingen etc). Digitalization daarentegen is het proces waarin iets vanaf de grond af digitaal wordt opgebouwd. Oftewel uit bits en bytes, nullen en enen. De krant van vandaag de dag is (vaak) digitaal: tekst kan worden gekopieerd en doorgestuurd, lezers krijgen verschillende koppen te zien om te analyseren wat beter gelezen wordt (A/B testen), er worden relevante artikelen voorgesteld voor de lezer etc. Kortom: de krant van anno 2022 is ‘slim’.

Dit concept toepassend op ons jaren ’70 geld maakt dat ons geld digitized is en niet digital. De verschijningsvorm is digitaal, maar de onderliggende infrastructuur is nog steeds analoog. Via gelikte bankapps pluggen we in op de 50-jaar oude infrastructuur van onze vertrouwde banken. Wat is hier dan mis mee, kunnen we onszelf afvragen. Deze verouderde infrastructuur zorgt er nog steeds voor dat bankoverschrijvingen buiten het SEPA-gebied er dagen over kunnen doen om te arriveren en dat we aan een oligopolie van Visa en Mastercard overgeleverd zijn voor onze PIN-transacties; Visa maakt (overwegend) de dienst uit in de Verenigde Staten en Mastercard in Europa. Alle betalingen – meer dan 20.000 per minuut tijdens de feestdagen – gaan via deze BigFinance partijen. Deze partijen kijken mee, lezen mee en maken analyses op basis van óns betaalgedrag. Deze partijen worden betaald voor het leveren van een service, maar krijgen gratis onze meta-data mee; wie we zijn, wat we kopen en ga zo maar door.

Casino fiches

Het tweede punt van de column van de Waard waar ik op wil inhaken is de veronderstelling dat cashgeld en bankgeld hetzelfde zouden zijn. Ja, cash is tegen bankgeld in te wisselen maar dat betekent zeker niet dat beiden hetzelfde zijn. Cash wordt uitgegeven door de centrale bank, bankgeld door de commerciële banken. De Britse auteur Brett Scott maakt in zijn boek Cloudmoney de vergelijking met fiches in een casino. Stap je een casino binnen en wissel je hier 100 euro (centrale bankgeld) voor fiches, dan ben je daarna overgeleverd aan de regels van het casino (commerciële bankgeld). Besluit het casino dat je niet meer welkom bent, dan zijn die fiches niets meer waard. Wat maakt dit verschil dan weer uit, dit gebeurt toch niet in een beschaafde samenleving? Jawel. Commerciële partijen bepalen namelijk hoe wij met ons geld omgaan. Ontnemen wij teveel geld uit de automaat, dan gaan ergens red flags af. Storten we veel cash omdat we een goedlopende winkel dichtbij Duitsland hebben (waar veel met cash wordt betaald), dan gaan hier nóg meer red flags af en kan dit er zelfs voor zorgen dat eerlijke ondernemers hun winkel moeten sluiten; simpelweg omdat banken liever willen dat in hún fiches wordt betaald.

FTX = crypto?

Het derde punt is het op één hoop vegen van crypto en handelshuizen, in dit geval FTX. Met crypto is weinig mis. Het Bitcoin-protocol draait nog altijd door (al ruim 5100 dagen onafgebroken) en ook met vele andere munten is weinig aan de hand. Het probleem is dan ook niet crypto, het probleem is de mens. Zoals De Waard ook in zijn column beschrijft is hebzucht van alle tijden; hebzucht stijgt naar ons hoofd en die hebzucht kost mensen vervolgens de kop. Maar dat betekent niet dat we alles over één kam kunnen scheren. Fraude, slechte corporate governance en schuiven met geld bij FTX heeft evenveel te maken met crypto als dat de 40-miljard Ponzi-fraude van Madoff te maken heeft met aandelen of de biljoenenimplosie van de dotcom-bubbel te maken heeft met digitalisering en het internet. Deze op het eerste gezicht op elkaar lijkende ‘feiten’ aan elkaar verbinden is gevaarlijk; het zorgt voor verkeerde regulering en houdt bovendien innovatie tegen. Wat zou er gebeurd zijn als we na de dotcom-bubbel het internet hadden afgeschreven om dezelfde reden? Een snel rekensommetje wijst uit dat de Bitcoin-prijs – de algemene cryptomarkt-graadmeter – ongeveer evenveel in waarde is gedaald als de techfondsen-graadmeter NASDAQ tijdens de dotcom-bubbel; minus 75 procent ten opzichte van het hoogtepunt van Bitcoin tegen minus 77 procent van de NASDAQ.

De digitale euro

Het vierde en laatste punt heeft betrekking op de digitale euro; digitaal geld uitgegeven door de centrale bank. Dit is zeker niet zomaar een crypto. In beginsel zagen overheden en centrale banken geen heil in een digitale munt; ons huidige geld voldeed prima en crypto was nauwelijks een bedreiging te noemen. Dit veranderde toen Facebook (nu Meta) aankondigde met een eigen munt te komen; Libra (later Diem). Bitcoin en andere crypto’s misten schaal (het zogenaamde netwerkeffect). Facebook daarentegen heeft zo’n 2 miljard maandelijkse gebruikers en een eigen munt zou ondermijnende gevolgen kunnen hebben voor onder andere de euro en de US dollar. Niet alleen in monetair opzicht (de geldhoeveelheid verkrappen en verruimen), maar ook in privacy opzicht: wat gaat een bedrijf als Facebook doen met al die betaalgegevens? Bijna op hetzelfde moment kwam de Chinese staatspartij met de aankondiging dat de digitale juan vanaf de Olympische Winterspelen geïntroduceerd zou gaan worden bij honderden miljoenen Chinezen. Waarom we in Europa met een digitale euro bezig zijn terwijl het huidige betaalsysteem prima werkt? Simpel: om onze soevereiniteit te bewaren. Doen we dit niet, dan komt een bedrijf of land met een andere – betere en efficiëntere – munt en zijn wij Europeanen straks overgeleverd aan een de regels van een andere natiestaat of ander bedrijf. Betekent dit dat we de digitale euro maar moeten nemen zoals deze nu wordt voorgesteld, met de zorgen die er nu spelen? Absoluut niet. Maar dat is een compleet andere discussie. Die digitale euro moet er komen, maar laten we vooral goede discussies voeren hoe die er komt. 

Deze week was de week van de val van een van de grootste cryptobeurzen ter wereld, maar ook de week van het economieonderwijs. Innovatieve vormen van – waaronder crypto – zijn onlosmakelijk verbonden met het economieonderwijs van de toekomst. Beiden kunnen prima samengaan, maar dan moeten we wel in staat zijn om de complexe materie die op ons afkomt te snappen en uit elkaar te houden: 1) ons geld is niet digitaal. 2) cash (publiek geld) is niet hetzelfde als commerciële bankgeld (privaat geld). 3) (decentrale) cryptocurrencies en (centrale) handelshuizen kunnen niet over een kam geschoren worden en 4) de digitale euro moet er komen om soevereiniteit te behouden, maar moet bediscusieerd worden in democratische debatten.

Hoe we dit kunnen doen? ‘Simpel’: niet méér, maar véél meer geld naar onderwijs over onderwerpen als digitalisering en ons geldstelsel. Dit zijn zonder meer de belangrijkste onderwerpen van de 21^ste eeuw. Beide onderwerpen raken alle fundamenten van onze democratie en het afbreukrisico is simpelweg te groot als we dit opzij schuiven, ‘voor een later moment’. Verliezen we als samenleving het vertrouwen in geld, dan verliezen we het vertrouwen in de samenleving. 

Maarten de Borst

Maarten is adviseur, auteur en docent over crypto, blockchain en Web3. Hij is auteur van het bij Noordhoff Business verschenen boek Bouwen aan Digitaal Vertrouwen en docent bij verschillende opleidingsinstituten.